„Tango to smutna myśl, którą się tańczy”
Enrique Santos Discépolo
Tango to opowieść o namiętności, melancholii i tęsknocie, która łączy w sobie muzykę, taniec i poezję. Ta sensualna i poruszająca sztuka ewaluowała na przestrzeni wielu dekad, scalając różne wpływy kulturowe, aby stać się wyjątkowym wyrazem artystycznym głęboko zakorzenionym w kulturze argentyńskiej.
By poznać historię i esencję tanga, udajmy się w podróż na wybrzeże rzeki La Plata, do XIX-wiecznego Buenos Aires i Montevideo. Dokładne pochodzenie tego stylu pozostaje przedmiotem dyskusji, ale wiemy, że narodził się około 150 lat temu, łącząc w sobie kolonialną przeszłość i wpływy europejskich imigrantów. Brzegi La Platy zamieszkiwali wówczas gauchos (typowi mieszkańcy pampy), potomkowie afrykańskich niewolników i europejscy imigranci (przede wszystkim Włosi i Hiszpanie, ale także Turcy, Rosjanie, Niemcy i Polacy). Niektórzy historycy twierdzą, że tango zaczęło swoją historię w podrzędnych portowych barach i domach publicznych, inni zaś, że w coventillos – portowych kamienicach Buenos Aires i Montevideo.
Europejscy imigranci, zachęceni obietnicami świetlanej przyszłości, po przybyciu na miejsce zderzyli się z trudną rzeczywistością. Głęboka bieda, tęsknota za ojczyzną, frustracja, beznadzieja – to był klimat ówczesnych dzielnic portowych. Tango było wówczas tańcem improwizowanym, wyrażającym wszystkie skomplikowane uczucia tamtych czasów. Było też lingua franca dla wieloetnicznej i wielokulturowej społeczności, która nie mówiła tym samym językiem, ale potrafiła tańczyć i grać w tym samym rytmie. Styl ten powstał jako połączenie afrykańskiego candombe, muzyki gauchos, hiszpańskiej milongi, kubańskiej habanery, a także wschodnioeuropejskiej polki i walca.
Wielcy znawcy tego stylu spierają się również o nazwę. Jedni mówią, że pochodzi z języka nigeryjskich niewolników, inni, że z dialektu andaluzyjskiego, języka portugalskiego, a nawet z języka keczua. Z pewnością słowo „tango” jest znacznie starsze niż muzyka. Słownik „Etymologia języka hiszpańskiego” z 1836 roku definiuje je jako spotkanie czarnych, aby tańczyć do dźwięków bębna (Rodríguez, Luis 1994). Według innych badań etymologicznych słowo pochodzi z Afryki Środkowej, gdzie oznaczało coś w rodzaju zamkniętego kręgu (Birkenstock, Ruegg 1999).
Początkowo tango było synonimem seksu, erotyzmu i chaosu. Stanowiło tło trudnej codzienności migrantów z Europy, na którą składały się prostytucja, bieda, brak perspektyw i tęsknota za ojczyzną. Bohaterami utworów byli biedni mieszkańcy obrzeży miasta – prostytutki, alfonsi, stręczyciele czy drobni rabusie. Pierwszymi promotorami tanga argentyńskiego byli kataryniarze oraz mężczyźni tańczący na ulicach Buenos Aires. W taki właśnie sposób muzyka ta zawitała w domach i w świadomości mieszkańców stolicy Argentyny, przekraczając granice klas społecznych. Ci sami dżentelmeni, którzy nocami po kryjomu odwiedzali portowe bary, w świetle dnia wyrażali swoje oburzenie i protesty, które wkrótce doprowadziły do delegalizacji domów publicznych. Tango zawędrowało wówczas do kabaretów, kawiarni, oper muzycznych czy słynnych milongas. Młodzieńcy z klasy średniej i wyższej również zaczęli tańczyć tango, choć w formie znacznie ugrzecznionej. Wykorzystywali tylko niektóre figury podpatrzone w dzielnicach portowych. Niektórzy, z dala od krytycznego wzroku rodziców, zapraszali na potańcówki tancerzy tanga z portu w roli wodzirejów, aby urozmaicali i ożywiali nudne potańcówki klas średnich.
Pod koniec XIX w. tango było interpretowane przez małe grupy muzyków grających na flecie, skrzypcach, gitarze, a czasami akordeonie. Później instrumentom tym zaczął towarzyszyć bandoneon, przywieziony z Europy, a ściślej z Niemiec, gdzie był wykorzystywany do grania muzyki kościelnej. Wraz z niemieckimi imigrantami z protestanckich kościołów bandoneon trafił do domów publicznych, by w późniejszym okresie stać się najważniejszym instrumentem tanga argentyńskiego. Do bandoneonu wkrótce dołączył fortepian, który wyparł flet i skrzypce. Pojawienie się nowych instrumentów miało znaczny wpływ na zmianę charakteru tanga. Stało się ono wolniejsze i bardziej melancholijne.
Z Buenos Aires do Europy
Na początku XX w. tango z wybrzeży La Platy zawędrowało do Starego Świata, gdzie stało się jednym z najpopularniejszych tańców tamtej epoki. To przedstawiciele argentyńskiej i urugwajskiej klasy średniej i wyższej podczas podróży do Europy i USA wnieśli go na tamtejsze salony. Na początku tango budziło wiele kontrowersji i dyskusji. W 1914 r. prymas Francji publicznie potępił ten taniec jako „z natury przewrotny”, podkreślił jego grzeszność i konotacje seksualne. Ze względu na trwające dyskusje papież Pius X poprosił o demonstrację tanga, by wydać swoją opinię. W konsekwencji uznał go za „barbarzyńskie wygibasy”, choć oficjalnie go nie potępił ani nie zakazał. Inne wersje mówią, że papież nie dostrzegł w tym tańcu nic grzesznego, choć niezbyt mu się on spodobał. Wydał mu się zbyt ospały i polecił młodzieży furlanę – taniec z regionu Wenecji, który znał ze swojej młodości.
Argentyńskie tango szybko zachwyciło europejskie salony, zyskując z czasem coraz większe uznanie i międzynarodowy prestiż. Paradoksalnie dopiero wówczas kiedy tango stało się modne w wielkich europejskich stolicach – w Paryżu, Berlinie, Rzymie czy Wiedniu – zostało zaakceptowane przez społeczeństwo argentyńskie.
„Złoty Wiek” tanga argentyńskiego
Lata 20. i 30. to złoty wiek tanga argentyńskiego, zarówno w Argentynie, jak i na świecie. Stało się bardziej wyrafinowane i zyskało bardziej skomplikowane figury. W tym czasie narodziły się wielkie orkiestry tanga i legendarne postaci, takie jak Carlos Gardel, Francisco Canaro i Juan d’Arienzo, dzięki którym popularność tego gatunku rosła.
Carlos Gardel, znany jako El Zorzal (Drozd), był nie tylko znakomitym piosenkarzem tanga, lecz także aktorem filmowym. Jego charyzma i niepowtarzalny styl przyczyniły się do popularyzacji tanga na całym świecie, a on sam stał się symbolem tzw. tanga śpiewanego. Rozpoczęto tworzyć teksty do muzyki, wykorzystując lunfardo – żargon języka hiszpańskiego powstały pod wpływem imigrantów (głównie włoskiego pochodzenia), którym posługują się do dzisiaj mieszkańcy Buenos Aires. Dzieła takie jak Naranjo en flor, Por una cabeza czy Volver, skomponowane przez Gardela, zna prawie każdy Argentyńczyk lub Urugwajczyk, przynajmniej częściowo. W tym czasie tanga stały się mniej pikantne, bardziej dramatyczne i nostalgiczne, muzyka zaś wolniejsza, co sprzyjało śpiewakom.
Innym słynnym przedstawicielem tego okresu rozwoju tanga był Francisco Canaro, znany jako Pirincho, wybitny muzyk i kompozytor. Jego orkiestra tanga osiągnęła ogromny sukces, a kompozycje wciąż są wykonywane na parkietach tanecznych na całym świecie. Juan d’Arienzo, nazywany Rey del Compás (Król Rytmu), był znanym dyrygentem i bandoneonistą. Jego muzyka słynęła z szybkiego tempa i energii, co uczyniło ją ulubioną wśród tancerzy tanga salonowego.
Ci twórcy rozwinęli technikę tanga, ale również przekazali swoje umiejętności i wiedzę następnym pokoleniom tancerzy i muzyków, dzięki czemu ich dziedzictwo, pasja i talent trwają w sercach wszystkich miłośników tanga, przypominając nam o jego bogatej historii.
Nowe tango – awangarda i innowacje
Złota epoka w Argentynie (1930–1950) to okres naznaczony dobrobytem, a także eksplozją popularności nowych stylów tanga argentyńskiego, które eksplorowały nowe granice. Styl ten zaczął dostosowywać się do zmian społeczno-kulturowych i modernizować. W latach 50. XX wieku dzięki twórcom takim jak Astor Piazzolla pojawiło się nowe tango. Był to okres rewolucji, która wprowadziła awangardowe elementy, takie jak jazz i muzyka klasyczna. Nowe tango przełamało tradycyjną formę, eksplorując bardziej zaawansowane harmonie i struktury kompozytorskie. Tradycjonaliści nie przyjęli tej zmiany zbyt dobrze, ale współcześnie Piazzolla jest uważany za wielką argentyńską ikonę. Otworzył drzwi do eksperymentowania innym kompozytorom. Wraz ze zmianą rytmu muzyka i choreografie taneczne również dostosowywały się do nowego stylu. Nowe style tańca i muzyki tango łączą tradycję z innowacją, tworząc eklektyczną harmonię.
Odrodzenie tanga w latach 80. i 90.
W latach 80. i 90. XX wieku tango argentyńskie przeżyło kolejne odrodzenie, zarówno w Argentynie, jak i na świecie. To był okres odkrywania i doceniania tradycyjnych stylów tanga, zarówno w tańcu, jak i w muzyce. Tancerze, muzycy i nauczyciele pracowali nad zachowaniem i przekazywaniem autentycznego dziedzictwa tego stylu.
W tym okresie nie zrezygnowano jednak całkowicie z eksperymentowania. Pojawiło się również tango alternatywne i kolejny pomysłowy sposób wykorzystania muzyki tanga. To ruch electrotango, w którym DJ-e wykorzystują tradycyjne kompozycje lub komponują nowe inspirowane klasyką, a następnie dodają muzykę elektroniczną. To był świetny sposób na obudzenie iskry zainteresowania młodszych pokoleń i wprowadzenie tanga do nowych przestrzeni, takich jak dyskoteki.
Tango było świadkiem i uczestnikiem wielkich przemian społeczno-politycznych Argentyny. Współcześnie nadal jest bardzo ważnym wyrazem kulturowym w Argentynie i na całym świecie. Od 1977 roku obchodzony jest Narodowy Dzień Tanga, który upamiętnia datę urodzin Carlosa Gardela i Julia de Caro, dwóch głównych śpiewaków tanga w historii. Tango wciąż tańczone jest w milongach i klubach w Buenos Aires i innych miastach. Współistnieje wiele różnych stylów i form tej muzyki, od tanga tradycyjnego po elektroniczne. Styl ten pozostaje źródłem inspiracji dla artystów, muzyków, pisarzy i filmowców, którzy wykorzystują je jako środek do odkrywania złożoności argentyńskiego życia i kultury.
Pod wpływem wielu transformacji z erotycznego pląsu portowej biedoty tango stało się jednym z najważniejszych symboli kultury argentyńskiej. 30 września 2009 roku Międzyrządowy Komitet ds. Ochrony Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego podjął decyzję, by zarówno muzyka, jak i taniec trafiły na Lista Światowego Dziedzictwa UNESCO. Historia tanga wciąż jest pisana. Każdego dnia coraz więcej osób odkrywa i zakochuje się w tej formie sztuki, utrzymując jej dziedzictwo przy życiu i wnosząc własne doświadczenia i bagaż kulturowy. Jego historia przypomina nam, że najpiękniejsze formy sztuki rodzą się z ludzkich emocji i wyrażania ich w sposób, który porusza serca i dusze.
Bibliografia
Salinas Rodríguez, José Luis
1994 Jazz, flamenco, tango: Las orillas de un ancho río, Madrid.
Birkenstock Arne, Ruegg Helena
1999 Tango, Geschichte und Geschichten, München.
Spis zdjęć
La Boca, by Ester Inbar, available from https://commons.wikimedia.org/wiki/User:ST
Argentyna (La Boca) Tango show, fot. Güldem Üstün CC BY 2.0 Deed
Kolorowe domy i uliczny artystyczny targ na Caminito, La Boca, Buenos Aires, Argentyna, CC BY-NC-ND 2.0 Deed
Mural Republica de la Boca, fot. Boris Kasimov CC BY 2.0 Deed
Argentyna, Buenos-Aires, La Boca, fot. Francoise Gaujour CC BY-NC-ND 2.0 Deed
Tango a San Telmo, Plaza Dorrego, fot. Maritè Toledo CC BY-NC-ND 2.0 Deed
Argentyna, Buenos-Aires, La Boca, fot. Francoise Gaujour CC BY-NC-ND 2.0 Deed
